De gezondheidszorg zoals we deze vandaag de dag kennen is het resultaat van een reeks innovatieve doorbraken. Oorzakelijke verbanden tussen ziekten, therapeutische mogelijkheden en technologische toepassingen raakten in de 20e en begin 21e eeuw in een duizelingwekkende stroomversnelling. Zorgverleners weten meer, kunnen meer en doen meer. Deze combinatie leidt tot een slimmere en snellere werkwijze. Illustratief is dat patiënten steeds minder tijd in een ziekenhuis hoeven door te brengen. In een kleine twintig jaar tijd (tussen 1993 en 2012) nam de gemiddelde ligduur in het ziekenhuis af van tien naar vier dagen.

De Nederlandse zorg: een compliment waard

Doorbraken op medisch inhoudelijk gebied hebben er toe geleid dat de levensverwachting van patiënten in veel gevallen significant is toegenomen. Niet alleen in het bestrijden van ziekten maar ook in het voorkomen van ziekten zijn veel stappen gezet. Preventie in de vorm van meer bewegen, stoppen met roken en gezond eten zijn op de kaart gezet. Technologische vooruitgang heeft ervoor gezorgd dat processen efficiënter en effectiever zijn geworden. De opkomst van steeds beter wordende imaging-technieken en de ontwikkeling van robotchirurgie illustreert dit op indrukwekkende wijze.

Nederland zorgt goed voor haar samenleving. In ons land heeft iedereen toegang tot zorg. Dat is een voorrecht dat zelfs niet in Westerse landen vanzelfsprekend is. De denktank Health Consumer Powerhouse heeft Nederland al voor de derde keer op rij uitgekozen tot Europees kampioen op het gebied van value-for-money healthcare. Dit lijkt wel in schril contrast te staan met de politieke debatten en publieke opinie die er heerst over de gezondheidszorg in Nederland. Het is goed te beseffen dat de gezondheidszorg een uitzonderlijke ontwikkeling heeft doorgemaakt waar we als samenleving trots op zouden moeten zijn.

De uitdaging: hoe blijven we in de toekomst zorgen voor onze mensen?

We krijgen op de lange termijn onvermijdelijk te maken met een toenemende zorgvraag. De samenleving vergrijst en we worden steeds meer in staat om nog meer ziekten te behandelen. Het aantal chronisch zieken binnen onze samenleving zal dan ook onverminderd toenemen. Aan de andere kant besteden we al een significant gedeelte van ons bruto nationaal product aan zorg. Hiervan bestaat het overgrote gedeelte uit salarissen voor medisch personeel. De capaciteit van ons systeem heeft dan ook een maximum. De vraag is of dit maximum voldoende is voor de toenemende zorgvraag. Mocht dit niet het geval zijn dan krijgen we schaarste van zorg en is de zorg niet meer toegankelijk voor ons allen. In dat geval moeten we op zoek naar alternatieve oplossingen om de zorg effectief te houden en onze middelen optimaal in te zetten voor de beste zorg voor ons allen.

De ontwikkelingen: verschuiving in het zorglandschap

De ontwikkelingen die zich voordoen op technologie, verandering in wetmatigheden en empowerment van de patiënt maken inzichtelijk dat de huidige inrichting van het zorglandschap aan het kantelen is. We onderkennen zeven onderliggende drivers die leiden tot deze kanteling in het zorglandschap:

1. Differentiatie: zorgaanbieders onderscheiden zich van elkaar zowel in het portfolio van diensten dat ze aanbieden alsook op service en prijs.
2. Concentratie: zorgaanbieders voeren handelingen uit daar waar de juiste expertise aanwezig is en voldoende volume kan worden gerealiseerd.
3. Samenwerking: zorgaanbieders voeren niet alle handelingen zelf meer uit en besteden activiteiten uit.
4. Taakherschikking: handelingen die van oudsher uitgevoerd werden in het ziekenhuis worden uitgevoerd door een huisarts of verpleegkundig specialist.
5. Zelfzorg: de patiënt is in staat om zelf een deel van de handelingen uit te voeren.
6. Medische doorbraken: vooruitgang in diagnostiek en behandelmethoden leiden tot simpelere en effectievere zorg.
7. Internationalisering: zodra de Europese zorgmarkt verder vorm gaat krijgen begeven Nederlandse zorginstellingen zich in een bredere setting met nieuwe kansen en uitdagingen.

Private toetreders bouwen hun businessmodel op deze drivers en gaan concurrerende diensten aanbieden ten opzichte van reguliere zorginstellingen. De traditionele zorginstellingen zoeken een antwoord in kostenbewustzijn, focus op control en opschaling in de vorm van fusies. Deze reacties zijn kenmerkend voor een markt die in disruptie is.

Blijf vooruitstrevend en word onderscheidend

Twee vooraanstaande Harvard professoren beschrijven in hedendaagse managementliteratuur oplossingen voor het inrichten van een nieuw zorglandschap. Clayton M. Christensen stelt voor om zorg door een bredere groep te laten verlenen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de inzet van verpleegkundig specialisten. Zij kunnen bepaalde handelingen overnemen van medisch specialisten. Medisch specialisten worden hierdoor ontlast en kunnen zich focussen op hun kernactiviteiten. Michael C. Porter meent dat de oplossing gezocht moet worden in het toevoegen van waarde aan de patiënt vanuit integrale praktijken die gespecialiseerd zijn in een medische aandoening. Het integrale advies aan Nederlandse zorginstellingen is om zichzelf opnieuw uit te vinden en op zoek te gaan naar toegevoegde waarde voor de patiënt.

Strategische keuzes voor zorginstellingen

Waarin ga je als zorginstelling excelleren? Op cure-gebied, of juist meer care? Op electieve zorg of niet-electieve? Op een specifieke medische aandoening? Of juist een deelactiviteit binnen het zorgproces? De Nederlandse zorg is een compliment waard en iets waar we trots op kunnen zijn. De uitdaging is om ook in de toekomst de toenemende zorgvraag met maximaal dezelfde capaciteit aan mensen en middelen te blijven verzorgen. Zorginstellingen kunnen zichzelf op voorsprong zetten door het durven maken van keuzes. Welk zorgaspect ga je als zorginstelling excellent en als beste aanbieden. Welke topreferente zorg kan beter in samenwerking worden aangeboden? Maar ook: welke zorgaspecten kun je beter afstoten? Goede toekomstige zorg voor onze samenleving wordt gewaarborgd door die instellingen, die vooruitstrevend blijven in hun medische dienstverlening en die zich daarnaast weten te onderscheiden van hun soortgenoten. Waar ligt úw kracht?